تعریف APT
حمله مداوم پیشرفته (Advanced Persistent Threat – APT) اصطلاحی گسترده برای توصیف یک کمپین حمله است که در آن یک نفوذگر یا تیمی از نفوذگران، حضور غیرقانونی و بلندمدتی در یک شبکه ایجاد می‌کنند تا به داده‌های حساس و محرمانه دسترسی پیدا کنند.
اهداف این حملات معمولاً سازمان‌های بزرگ یا شبکه‌های دولتی هستند که به دقت انتخاب و مورد بررسی قرار گرفته‌اند. پیامدهای چنین نفوذهایی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- سرقت مالکیت فکری (مانند اسرار تجاری یا پتنت‌ها)
- افشای اطلاعات حساس (مانند داده‌های خصوصی کارکنان و کاربران)
- خرابکاری در زیرساخت‌های حیاتی سازمان (مانند حذف پایگاه‌های داده)
- تسلط کامل بر وب‌سایت‌های هدف
اجرای حملات APT نسبت به حملات استاندارد وب پیچیده‌تر و نیازمند منابع بیشتری است. معمولاً این حملات توسط تیم‌هایی از مجرمان سایبری باتجربه انجام می‌شود که از پشتیبانی مالی بالایی برخوردارند. برخی از این حملات حتی توسط دولت‌ها تأمین مالی شده و به‌عنوان سلاح جنگ سایبری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
تفاوت حملات APT با تهدیدات سنتی وب
- بسیار پیچیده‌تر هستند.
- حملات “بزن و در رو” نیستند؛ یعنی نفوذگر پس از ورود، مدت زیادی در شبکه باقی می‌ماند تا بیشترین اطلاعات ممکن را استخراج کند.
- به‌صورت دستی اجرا می‌شوند و برخلاف سایر حملات که به‌صورت خودکار و گسترده انجام می‌شوند، این حملات هدفمند هستند.
- معمولاً کل شبکه را هدف قرار می‌دهند، نه فقط یک بخش خاص.
برای نفوذ اولیه، هکرها از روش‌هایی مانند شامل‌سازی از راه دور فایل (RFI)، تزریق SQL و اسکریپت‌نویسی بین سایتی (XSS) استفاده می‌کنند. پس از آن، تروجان‌ها و بکدورها برای گسترش دسترسی و ایجاد حضور دائمی در شبکه مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مراحل حمله مداوم پیشرفته (APT)
یک حمله موفق APT شامل سه مرحله اصلی است:
- نفوذ به شبکه
- گسترش حضور در شبکه
- استخراج داده‌ها بدون شناسایی شدن
مرحله ۱ – نفوذ به شبکه
نفوذ به شبکه‌های سازمانی معمولاً از طریق سه سطح حمله انجام می‌شود:
- دارایی‌های وب
- منابع شبکه
- کاربران مجاز
این نفوذ از طریق آپلودهای مخرب (مانند تزریق SQL و RFI) یا حملات مهندسی اجتماعی (مانند فیشینگ هدفمند) انجام می‌شود. گاهی نفوذگران برای حواس‌پرتی کارکنان امنیتی، به‌طور همزمان حمله DDoS نیز انجام می‌دهند تا همزمان با نفوذ، امنیت شبکه تضعیف شود.
پس از دسترسی اولیه، مهاجمان یک بکدور را در شبکه نصب می‌کنند که به آن‌ها امکان می‌دهد از راه دور و به‌صورت مخفیانه فعالیت کنند. این بکدورها معمولاً به‌عنوان تروجان‌های مخفی در نرم‌افزارهای قانونی ظاهر می‌شوند.
مرحله ۲ – گسترش نفوذ
پس از ایجاد پایگاه اولیه، مهاجمان حضور خود را در شبکه گسترش می‌دهند. این مرحله شامل نفوذ به سطوح بالاتر سازمان و دستیابی به اطلاعات حساس‌تر است. در این مرحله، مهاجمان می‌توانند به داده‌هایی مانند:
- اطلاعات خط تولید
- داده‌های کارمندان
- سوابق مالی
بر اساس هدف نهایی حمله، اطلاعات جمع‌آوری‌شده ممکن است به رقبا فروخته شود، برای خرابکاری در خط تولید دستکاری شود یا حتی برای نابودی کل سازمان مورد استفاده قرار گیرد.
در صورت تمایل به خرابکاری، مهاجمان کنترل بخش‌های حیاتی شبکه را به‌دست می‌گیرند و عملیات مخربی مانند حذف پایگاه داده‌های حیاتی و اختلال در ارتباطات شبکه‌ای را انجام می‌دهند تا روند بازیابی سازمان به تأخیر بیفتد.
مرحله ۳ – استخراج اطلاعات
در طول حمله APT، اطلاعات سرقت‌شده معمولاً درون خود شبکه ذخیره می‌شوند. هنگامی که داده‌های کافی جمع‌آوری شد، مهاجمان باید آن را بدون شناسایی شدن از شبکه خارج کنند.
برای انجام این کار، مهاجمان معمولاً از حملات پوششی مانند DDoS استفاده می‌کنند تا تیم امنیتی را مشغول نگه دارند و داده‌ها را از شبکه خارج کنند.
معروف‌ترین حملات APT در تاریخ امنیت سایبری
حملات مداوم پیشرفته (APT – Advanced Persistent Threats) به دلیل ماهیت پیچیده و طولانی‌مدت خود، تأثیرات مخربی بر سازمان‌ها، دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ داشته‌اند. در ادامه، برخی از معروف‌ترین حملات APT در تاریخ امنیت سایبری معرفی شده‌اند:
حمله APT1 (حملات گروه PLA Unit 61398)
سال: 2006 – 2013
هدف: شرکت‌های غربی، به‌ویژه در ایالات متحده
عامل: ارتش آزادی‌بخش خلق چین (PLA) – واحد 61398
شرح حمله:
گروه APT1 که از چین فعالیت می‌کرد، بیش از 140 شرکت در 20 صنعت مختلف را هدف قرار داد. این گروه از روش‌های پیچیده‌ای مانند فیشینگ هدفمند (Spear Phishing)، بدافزارهای سفارشی و سرقت اطلاعات محرمانه برای نفوذ به شبکه‌های شرکت‌های غربی استفاده کرد.
نتایج:
- سرقت اسرار تجاری و مالکیت فکری
- نفوذ چندساله در شبکه‌های قربانیان بدون شناسایی
- ایجاد بدافزارهای اختصاصی برای نگهداری دسترسی طولانی‌مدت در شبکه‌ها
حمله Stuxnet
سال: 2010
هدف: برنامه هسته‌ای ایران
عامل: احتمالاً آمریکا و اسرائیل
شرح حمله:
Stuxnet یکی از معروف‌ترین بدافزارهای تاریخ است که برای خرابکاری در برنامه هسته‌ای ایران طراحی شد. این بدافزار از حفره‌های امنیتی ناشناخته (Zero-Day Vulnerabilities) برای آلوده کردن سیستم‌های کنترل صنعتی (SCADA) در تأسیسات نطنز استفاده کرد. Stuxnet به طور خاص سانتریفیوژهای غنی‌سازی اورانیوم را هدف قرار داده و باعث خراب شدن آن‌ها شد.
نتایج:
- خرابکاری فیزیکی در تأسیسات هسته‌ای
- افشای سطح جدیدی از جنگ سایبری
- اثبات آسیب‌پذیری سیستم‌های صنعتی در برابر حملات سایبری پیچیده
حمله Equation Group
سال: 2001 – 2015
هدف: دولت‌ها، شرکت‌های فناوری و نهادهای مهم در سراسر جهان
عامل: گروهی مرتبط با آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA)
شرح حمله:
گروه Equation که به NSA نسبت داده می‌شود، از بدافزارهای پیچیده، کرم‌های خودانتشار و ابزارهای جاسوسی پیشرفته برای نفوذ به سیستم‌های دولتی و شرکتی استفاده می‌کرد. برخی از ابزارهای این گروه بعدها در حملات گسترده مانند WannaCry و NotPetya نیز استفاده شدند.
نتایج:
- استفاده از حفره‌های امنیتی ناشناخته (Zero-Day)
- جاسوسی گسترده از اهداف مختلف
- انتشار ابزارهای جاسوسی بسیار پیچیده که بعدها افشا شدند
حمله APT28 (Fancy Bear)
سال: 2007 – تاکنون
هدف: نهادهای دولتی و سازمان‌های بین‌المللی (مانند ناتو، کمیته ملی دموکرات آمریکا)
عامل: روسیه (GRU – سرویس اطلاعات نظامی)
شرح حمله:
گروه APT28 که با نام Fancy Bear نیز شناخته می‌شود، حملات متعددی را علیه سازمان‌های دولتی، رسانه‌ها و نهادهای سیاسی غربی انجام داده است. این گروه از روش‌هایی مانند فیشینگ هدفمند، اکسپلویت‌های Zero-Day و بدافزارهای سفارشی برای نفوذ به شبکه‌های حساس استفاده کرده است.
نتایج:
- دخالت در انتخابات آمریکا (2016) از طریق هک ایمیل‌های کمیته ملی دموکرات‌ها (DNC)
- حملات علیه ناتو و دولت‌های اروپایی
- سرقت اطلاعات حساس از سازمان‌های بین‌المللی
حمله APT29 (Cozy Bear)
سال: 2014 – تاکنون
هدف: سازمان‌های دولتی و شرکت‌های فناوری
عامل: روسیه (FSB – سرویس امنیت فدرال)
شرح حمله:
گروه APT29 که با نام Cozy Bear نیز شناخته می‌شود، مسئول حملات گسترده‌ای از جمله حمله به وزارت امور خارجه آمریکا، کاخ سفید و شرکت‌های امنیت سایبری بوده است. این گروه همچنین در حملات SolarWinds در سال 2020 نقش داشت که طی آن، نرم‌افزار مدیریت شبکه SolarWinds Orion آلوده شد و به هکرها امکان دسترسی به اطلاعات محرمانه نهادهای دولتی آمریکا را داد.
نتایج:
- نفوذ به آژانس‌های دولتی آمریکا
- سرقت اطلاعات محرمانه از شرکت‌های امنیت سایبری
- استفاده از تکنیک‌های پنهان‌کاری پیشرفته برای عدم شناسایی
حمله Titan Rain
سال: 2003 – 2006
هدف: آژانس‌های دولتی آمریکا، شرکت‌های فناوری
عامل: چین
شرح حمله:
Titan Rain یکی از اولین نمونه‌های حملات APT در سطح بین‌المللی بود که در آن، هکرهای چینی به شبکه‌های وزارت دفاع آمریکا، ناسا و شرکت‌های فناوری مانند لاکهید مارتین نفوذ کردند.
نتایج:
- سرقت گسترده اطلاعات نظامی و فناوری‌های حساس
- ایجاد نگرانی‌های امنیتی در دولت آمریکا
- افزایش روابط خصمانه سایبری بین آمریکا و چین
حمله GhostNet
سال: 2009
هدف: سازمان‌های دیپلماتیک، سفارتخانه‌ها و رسانه‌ها
عامل: احتمالاً دولت چین
شرح حمله:
GhostNet شبکه‌ای از بدافزارهای جاسوسی بود که برای کنترل از راه دور سیستم‌های دولتی و دیپلماتیک استفاده می‌شد. این حمله به بیش از 100 کشور آسیب رساند و بسیاری از سفارتخانه‌ها، از جمله سفارت تبت، مورد هدف قرار گرفتند.
نتایج:
- جاسوسی گسترده از سفارتخانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری
- استفاده از تروجان‌های پیشرفته برای نظارت بر سیستم‌های آلوده
- تأیید نقش چین در جنگ‌های سایبری مدرن
اقدامات امنیتی در برابر حملات APT
برای شناسایی و مقابله با حملات APT، یک راهکار چندلایه مورد نیاز است که شامل موارد زیر می‌شود:
۱. نظارت بر ترافیک شبکه
نظارت بر ترافیک ورودی و خروجی یکی از بهترین روش‌ها برای شناسایی و جلوگیری از نصب بکدورها و استخراج اطلاعات است. به‌کارگیری فایروال اپلیکیشن وب (WAF) نیز می‌تواند سطح امنیتی را افزایش دهد.
۲. لیست سفید دامنه‌ها و اپلیکیشن‌ها
لیست سفیدسازی می‌تواند دسترسی به دامنه‌های مخرب را محدود کند و از نصب نرم‌افزارهای ناخواسته جلوگیری کند. با این حال، این روش کامل نیست زیرا دامنه‌های معتبر نیز ممکن است آلوده شوند. بنابراین، به‌روزرسانی مداوم نرم‌افزارها برای جلوگیری از سوءاستفاده ضروری است.
۳. کنترل دسترسی
یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف امنیتی، کاربران شبکه هستند. مهاجمان معمولاً از سه گروه از افراد برای دسترسی به شبکه استفاده می‌کنند:
- کاربران بی‌احتیاط که سیاست‌های امنیتی را رعایت نمی‌کنند.
- کاربران مخرب داخلی که به‌صورت عمدی به مهاجمان کمک می‌کنند.
- کاربران به خطر افتاده که اعتبار دسترسی آن‌ها توسط مهاجمان به سرقت رفته است.
برای جلوگیری از این تهدیدات، باید از احراز هویت دو مرحله‌ای (2FA) استفاده شود. این روش تضمین می‌کند که فقط کاربران مجاز بتوانند به بخش‌های حساس شبکه دسترسی داشته باشند.
۴. سایر اقدامات امنیتی
علاوه بر موارد فوق، اقدامات امنیتی زیر توصیه می‌شود:
- به‌روزرسانی سریع نرم‌افزارها و رفع آسیب‌پذیری‌های سیستم عامل
- رمزگذاری ارتباطات راه دور برای جلوگیری از دسترسی غیرمجاز
- فیلتر کردن ایمیل‌های ورودی برای جلوگیری از حملات فیشینگ
- ثبت فوری رویدادهای امنیتی برای بهبود سیاست‌های امنیتی
جمع‌بندی
حملات مداوم پیشرفته (APT) نوعی حمله سایبری پیچیده و هدفمند هستند که مهاجمان برای دسترسی بلندمدت به اطلاعات حساس در شبکه‌ها انجام می‌دهند. این حملات معمولاً سازمان‌های بزرگ و دولتی را هدف قرار داده و از روش‌هایی مانند فیشینگ، تزریق SQL و بدافزارها برای نفوذ استفاده می‌کنند.
این حملات می‌توانند خسارات جبران‌ناپذیری به سازمان‌ها وارد کنند، بنابراین استراتژی‌های امنیتی چندلایه برای مقابله با آن‌ها ضروری است.
